Vejeteryan

Vejetaryen kelime kökeni itibarıyla aslı Latince olan “Vegetus”tan gelir. Et, balık ve kümes hayvanlarının tüketilmediği, süt ürünleri ve yumurtanın ise isteğe göre tüketildiği beslenme şekline denir. Halk arasında ise et yememek olarak bilinen vejetaryenlik farklı çeşitleri de olan yemek yeme kültürüdür.

Vejeteryan Çeşitleri

Halk arasında et yemeyenler olarak bilinen vejetaryenler, aldıkları besinlere göre gruplara ayrılırlar. Bazıları hiç et yemez, bazıları hayvansal gıdaların birkaçını tüketebilir, bazıları ise hayvansal gıdaların tamamından uzak durur. 

Balık Yiyebilen Vejetaryenler (Pesketaryen)

  Bu kısım vejeteryan kırmızı ve tavuk eti yemez ama süt, süt ürünleri, yumurta ve balık gibi besinleri tüketebilir.

Kırmızı Et Yemeyen Vejeteryanlar (Semi-Vejeteryan)

Bu kısım vejetaryenler ise sadece hayvansal gıda olarak kırımızı et yemezler. Ama süt, süt ürünleri, yumurta, tavuk ve balık gibi besinleri tüketebilirler.

Yumurta ve Süt Tüketen Vejeteryanlar (Lakto-Ovo Vejeteryan)

Bu kısım vejetaryenler ise hayvan eti yemez ama süt, süt ürünleri ve yumurta tüketebilirler. 

Yumurta Yemeyen Ama Süt Tüketen Vejetaryenler (Lakto Vejetaryenler)

Bu kısım vejetaryen hayvan eti ve bir yaşamı sona erdirme kaygısıyla yumurta da yemez. Süt ve süt ürünlerini ise tüketebilir.

Süt Tüketmeyen Ama Yumurta Yiyen Vejetaryenler (Ovo Vejeteryanler)

Bu kısımda ise hayvan eti, süt ve süt ürünleri yenmez. Ama yumurta yenebilir.

Sadece Sebze ve Meyve Yiyen Vejeteryanler (Vegan)

 Bu kısımdaki vejeteryan ise hayvan eti ve yumurta, süt ve süt ürünleri gibi hayvan ürünlerini yemez. Hayvan ürünlerinden giysiler ya da eşyalar kullanmaz.

Vejetaryenlik yaşadığımız çağda güncel konulardan bir tanesidir. Hem sağlıklı beslenme hem de hayvan hakları konusunda bilinçlenme arttıkça vejetaryen beslenen insan sayısı da hızla artmaktadır. Bu beslenme alışkanlığı özellikle hayvansal ürünlerin tüketilmesiyle yaşanabilecek rahatsızlıkların da önüne geçmiş oluyor. Özellikle şu günlerde hayvansal gıdalardan bulaştığı tartışılan korona virüsü sebebiyle vejetaryenlik daha popüler hale geldi. İşte vejeteryan olmanın diğer faydaları.

Vejeteryanlığın Faydaları

• Hayvansal gıdaların toplam yağ ve kolesterol oranı yüksektir. Buna bağlı olarak kalp hastalıklarının et yiyenlerde yemeyenlere göre görülme sıklığı %30 daha fazladır. Bu sebeple vejetaryen beslenenlerin bu hastalığa yakalanma riskleri daha düşüktür.
• Vejetaryen beslenme kalp damar hastalığı riskini azaltmaktadır.
• Vejetaryen beslenen bireylerin et ürünlerini tüketenlere göre hipertansiyon ve kan basıncı riski daha düşüktür.
• Vejetaryen beslenme sebze, meyve ve baklagiller gibi ürünlerin fazla tüketilmesinden dolayı kan basıncının düzenlenmesinde de etkilidir.
• Kanser riski vejeteryan beslenenlerde normal beslenenlere göre daha düşüktür.
• Yüksek protein içeren et ürünlerinin fazla tüketilmesi kemiklerde kalsiyum kaybına neden olabilmektedir. Vejetaryen beslenmede ise bunun tam aksi kalsiyum açısından zengin bitkisel gıdalar tüketilir.
• Vejeteryan beslenme yeterli düzeyde süt ürünleri tüketildiği takdirde kemik erimesi gibi hastalıklara engel olmaktadır.
• Küresel anlamda dünya üzerinde kalp damar hastalıklarına bağlı olarak her yıl sekiz milyona yakın insan ölmektedir. Vejetaryen beslenmenin yaygınlaşması dünyadaki bu ölüm sayısında azalmaya neden olabilir.

Vejeteryan beslenenler özellikle diyet programı uyguladıkları zaman bu programda hangi besinlerin yer alıp hangilerinin yer almaması gerektiğine dikkat etmelidirler. Bu sayede hem beslenme özelliklerine uygun diyet yapmış olacaklar hem de sağlıklı bir şekilde fazla kilolardan kurtulabileceklerdir.

Vejetaryen diyeti balık, tavuk, kırmızı et gibi hayvansal gıdaları tüketmekten kaçınmaktır. Bunun çeşitli sebepleri bulunmaktadır. Bazı insanlar çevresel aktörler bazıları ise dini anlayışları gereği vejeteryan olarak beslenmektedirler. 

Vejeteryan Diyetlerde Olması Gereken Besinler

Vejetaryen ağırlıklı yapılan diyetlerde meyve türleri, sebze türleri, çeşitli tahıl türleri ve zengin proteinli besinler bulunmalıdır.

Et tüketiminin hemen hemen hiç olmaması veya çok az olması sebebiyle vejeteryan diyetlerde etin yerini alabilecek fındık veya baklagiller gibi protein yönünden zengin besinler tüketilmesi vücudun protein ihtiyacını karşılamaya yardımcı olacaktır.

Vejeteryan diyetlerde bol sebze ve meyve tüketmek vücudun mineral ve vitamin açısından ihtiyacını giderecek ve beslenme alışkanlığınızda önemli katkılar yapacaktır. 

Yine vejeteryan diyetlerde aşağıdaki besinlerin bulunması uzmanlar tarafından tavsiye edilmektedir.

Meyveler: Elma, muz, çilek, portakal, kavun, armut, şeftali
Sebzeler: Yeşil yapraklı sebzeler, kuşkonmaz, brokoli, domates, havuç
Tahıllar: Kinoa, arpa, karabuğday, pirinç, yulaf
Baklagiller: Mercimek, fasulye, bezelye, nohut.
Kuruyemiş: Badem, ceviz, kaju, kestane
Proteinler: Yumurta, süt ürünleri

Vejetaryen diyetlerde olmaması gereken besinler ise şu şekildedir:

Et: Sığır eti, dana eti ve koyun eti
Kanatlı Hayvanlar: Tavuk ve hindi
Balık ve kabuklu deniz ürünleri: Bu kısıtlama Pesketaryenlik (Balık Diyeti)  için geçerli değildir

Vejeteryan şeklinde beslenmede bilindiği gibi protein bakımından zengin olan et, balık, tavuk gibi hayvansal kaynaklı besinler yerine daha çok sebze türleri tüketilmektedir. Bu da vejetaryen olarak beslenenlerin vücutlarında proteinler açısından bir boşluk meydana getirmektedir. Bu boşluğu doldurmak için uzmanlar tarafından vejeteryan beslenenlere et ve et ürünlerine alternatif, protein bakımından zengin besinler önerilmektedir. İşte onlardan bazıları:

Kuruyemişler

Ceviz, fındık ve badem gibi kuruyemişler vejeteryanlar tarafından omega 3 kaynağı olarak balık yerine tercih edilebilir. Ayrıca protein içerikleri de yüksek olduğu için vejetaryen beslenmede önemli bir yere sahiptirler. Vejetaryen diyetlerde ara öğün olarak tüketilmeleri tavsiye edilmektedir.

Bulgur

Bulgur, protein değeri yüksek bir besindir. B1, B6, potasyum ve demir açısından zengindir. Kuru baklagillerle beraber vejeteryan diyetlerde mutlaka tüketilmesi önerilmektedir.

Soya

Soya, içeriğindeki maddelerle özellikle meme kanserinden koruyucu etkiye sahiptir. Soyadan elde edilen etsi madde olarak bilinen soya eti ise kolesterol ve doymuş yağ içermeyerek, yüksek kalitede protein içermektedir. Çok yönlü kullanılan bir besindir. Vejetaryen diyetlerde çorbalara, dolmalara, köftelere kadar kullanılarak tüketilebilir.

Kuru Baklagiller

Bezelye, fasulye, nohut ve mercimek gibi besinler kuru baklagiller sınıfında yer alır. Bu besinler protein, potasyum, demir ve magnezyum açısından oldukça zengin besinlerdir. Vejeteryan beslenmelerde et tüketmemenin oluşturduğu protein boşluğu bu besinlerle çok rahat kapatılabilir. Tahıllarla birlikte yemeklerde kullanılmaları protein kalitelerini artırıcıdır.

1. Vejeteryan beslenenler sağlıklı ve dengeli beslenmek adına değişik besin öğelerini içeren değişik besin çeşitlerini tüketmeye özen göstermelidirler.
2. Vejeteryan beslenmede en az 4 porsiyon sebze bir gün içerisinde mutlaka tüketilmelidir.
3. Vejeteryan beslenmede vücudun protein ihtiyacını karşılamak açısından önem arz eden kuru baklagiller (mercimek, kuru fasulye, nohut, barbunya, soya) kuruyemişler (ceviz, fındık, badem, yer fıstığı, susam, çekirdek türleri) zeytin, sıvı yağlar, tahıllar (pirinç, bulgur, makarna, erişte, kuskus, şehriye, mısır, yulaf, çavdar, karabuğday, kinoa) ile sebze ve meyvelerden yeterince tüketilmesi gerekmektedir.
4. Günlük meyve tüketimi en az 3 porsiyon olacak şekilde ayarlanmalıdır.
5. Balık tüketilmeyen vejeteryan beslenmelerde soya yağı, zeytinyağı, ceviz ve yeşil yapraklı sebzelerin tüketilmesi vücudun omega 3 ihtiyacı açısından önemlidir.
6. Süt tüketebilen vejeteryanler günde en az iki su bardağı süt tüketmeye çalışmalıdırlar.
7. Vejeteryan beslenmelerde tüketilmeyen yumurta ve peynir gibi ürünler yerine soyadan yapılmış ürünler tercih edilmelidir.
8. Şeker, reçel, kola ve gazlı içecekler gibi ürünlerle beyaz tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı besinlerin fazla tüketilmemesi gerekmektedir.
9. Vejeteryan beslenmelerde bal, pekmez, tahin gibi şeker oranı yüksek besinler diğer tatlılar yerine tüketilebilir.
10. Gün içinde tüketilen çay ve kahve yemeklerden en az bir saat önce veya sonra tüketilmelidir.
11. vejeteryan beslenmelerde vücudun ihtiyacı olan su ve sıvı tüketimine de dikkat edilmelidir.

Vejeteryan olarak beslenen bir bireyseniz beslenme alışkanlığınız açısından bilmeniz gereken önemli noktalar var. Bunlar sağlıklı ve dengeli bir beslenme açısından dikkat edilmesi gereken noktalardır. İşte bunlardan bazıları:

Et Tüketimi

Vejeteryan beslenmenin belki de en büyük eksisi et tüketmeme sebebiyle vücudun protein açısından zayıf kalması. Ancak vejeteryan beslenmelerde, et tüketmemenin oluşturduğu protein boşluğunu dolduracak alternatif besinler mevcut. O yüzden et tüketmeyerek zayıf kalacağınızı düşünmeyin. Bu protein kaynakları şöyle sıralanabilir: Süt ve süt ürünleri, yumurta, kuruyemişler, tohumlar, fasulye, mercimek, soya ürünleri. 

Vejeteryan Beslenmenin Riskleri

Vejeteryan beslenmelerde demir içeren besinlerin kaynağı önemlidir. Çünkü bu besinler diyette hayvansal ürünler olmadan kısa sürede tedarik edilebilir.

Et veya balık yemeyen insanlar, özellikle yumurta veya süt ürünleri tüketmiyorlarsa, bazı mineral ve vitamin maddelerinden yoksun olabilirler. 

Vejeteryan beslenme insanın genel sağlığı için iyi bir seçim olsa da, vejeteryan olmak ve kötü beslenmek de mümkündür. Birçok sağlıksız gıda vejeteryandir. Bu gıdalar hayvansal ürün içermezler ve bu gıdaların fazla tüketilmesi sağlığa zarar verebilir.

Bitki odaklı vejeteryan diyetler genel olarak sebze ve meyveler gibi düşük kalorili gıdalar açısından zengin olsa da, aşırı kilo almak hala mümkündür.

Vejeteryan beslenmeye geçen bir kişinin çeşitli meyve, sebze, tam tahıllar gibi besinleri sık sık tüketmesi gerekmektedir. Sadece vejeteryan yiyecekler yemek, proteinler, omega 3 yağ asitleri ve B 12 vitamini de dâhil olmak üzere belirli besinlerden yeterince alamama riskine yol açar. Bu durum, vücut dengesini bozacağı gibi kalıcı sağlık risklerine yol açabilir.

Vejeteryanlık, bilinen tarifiyle kırmızı et, balık, kümes hayvanlarıyla beraber bazı durumlarda yumurta, süt gibi hayvansal gıdaları tüketmemektir. Bu besinlerin yerine bitkisel besinler ve tahıllar tercih edilir. Bu durumun insan sağlığı üzerinde belirli bir olumlu etkisi olduğu muhakkaktır. Çünkü hayvansal gıdalar fazla tüketildiğinde içerdikleri doymuş yağ ve kolesterol kalp ve damar hastalıkları için tehlike oluşturmaktadır. Dolayısıyla vejeteryan beslenmede bu gıdaların alınmaması bu durum açısından avantaj olarak gösterilebilir. Bununla birlikte sebze ve meyvelerin bolca tüketilmesi sebebiyle bunların içerdiği vitamin ve mineraller bolca alınmaktadır. 

Vejeteryan beslenmenin sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin yanı sıra bazı olumsuz etkileri de bulunmaktadır. vejeteryan beslenen kişilerde d vitamini, kalsiyum ve potasyum eksikliğine bağlı olarak çeşitli kemik hastalıklarının görülme ihtimali yüksektir. Yine protein ve aminoasitler bakımından vücudun eksik olması kas problemlerini beraberinde getirebilir. Yine B12 ve demir eksikliğine bağlı olarak anemi, sinir sistemi bozuklukları gibi hastalıklara yakalanma riski artmaktadır. 

Bütün bunlara rağmen vejeteryan beslenenler uzman bir diyetisyen tarafından planlanmış diyet listeleri sayesinde gerekli besin maddelerini dengeli ve verimli bir şekilde aldıklarında bu olumsuzluklara karşı kendilerini bir nevi sağlama almış olurlar. B12, kalsiyum, protein, D vitamini, demir, çinko gibi mineralleri barındıran besinlerle hazırlanan diyet listeleri vücudun bu ihtiyaçlarına cevap verecektir. Bu sebeple vejeteryan beslenenlerin sağlıklarına dikkat etmeleri açısından vücudun vitamin mineral dengesini iyi sağlamaları gerekiyor.

Vejeteryan Yemek Tarifleri için tıklayınız.