A Vitamini Nedir? Ne İşe Yarıyor?
A vitamini yağda çözünen bir vitamindir ve birçok besinde doğal olarak bulunur. Vücut sağlığı için önemi temelde şu alanlardadır:
- Sağlıklı görme
- bağışıklık sistemi
- üreme
- Kozmetik kullanımda yaşlanma karşıtı etkiler
- Ek olarak kalp, akciğerler, böbrekler ve diğer organların düzgün çalışmasına yardımcı olur.
İki farklı A vitamini türü bulunur. İlk tür olan önceden oluşturulmuş olandır bu; kırmızı et, beyaz et, balık ve süt ürünlerinde bulunur. Genel olarak hayvanların vücudundan bulunan A vitaminidir. İkinci tür provitamin A meyvelerde, sebzelerde ve diğer bitki bazlı ürünlerde bulunur. Besinlerde ve besin takviyelerinde en sık görülen provitamin A türü beta-karotendir.
Vücudun sağlıklı çalışmasındaki temel etkilerinin yanında şöyle faydaları da bulunur:
- Beta karoten en içeren yiyecekleri bol bol tüketenler kişilerde akciğer kanseri, prostat kanseri gibi hastalıklar daha az görülür. Fakat beta karoten takviyeleri aynı işlevi yerine getirmez, aynı zamanda besinlerden gelen vitamin de takviyeler de sigara içen birini akciğer kanserinden korumaya yetmez.
- Yaşlanmaya bağlı göz sorunlarından olan makula dejenerasyonu ilerleyen yaşlarda yaygındır. Fakat besinler yoluyla A vitamini, çinko, bakır ve antioksidanları yeteri kadar alan insanlarda görme bozuklukları çok daha yavaş gelişir.
- A vitamini eksikliği yaşayan çocuklar kızamık olduklarında hastalığı çok daha ağır geçirir. Eksikliğini yaşayan çocuklarda vitamin takviyeleri ateşi ve ishali hafifletebilir. Ayrıca bu hastalıktan ölüm riski de azalır.
A Vitamininin Faydaları Nelerdir?
A vitamini vücudun gelişimi ve sağlıklı işlemesi için gereken temel vitaminlerden biridir. Hücre büyümesi, bağışıklık sistemi ve anne karnında bebeğin gelişmesi ve görme üzerinde etkilidir. Yaşlanmanın göz üzerindeki etkisini azaltmanın yanında bazı formları cilt bakımında da kullanılır.
En yaygın bilinen etkisi göz sağlığına olan faydalarıdır. Bir A vitamini türü olan retinol renkli görme ve az ışıkta görmeyi sağlayan molekülü oluşturur. Ayrıca gözün dış tabakası olan korneanın ve üzerindeki zar olan konjonktivanın korunmasına yardımcı olur.
Cilt, bağırsaklar, akciğerler, mesane ve iç kulak gibi dokuların korunmasında etkilidir. Ayrıca bağışıklık sistemi için gereklidir. Vücudun bağışıklığında beyaz kan hücreleri olan T hücrelerinin büyümesini ve dağılımını destekler. Yeteri kadar tüketildiğinde sağlıklı cilt hücrelerine sahip olmayı, üremeyi ve bebek gelişimini destekler.
Tüm bunların yanında besinler yoluyla yeteri kadar vitamin almanın bazı hastalıkların risklerini azaltmak gibi etkileri vardır. Bu sayede bazı kanser türlerine yakalanma riskini azaltmak, yaşlanmaya bağlı göz hastalıklarından kaçınmak ve kızamık gibi çocuk hastalıkların hafif seyretmesi mümkün olur. Aynı zamanda cilt hücrelerinin sağlığına yardımcı olduğu için daha sorunsuz bir cilt görünümüne yardımcı olur.
A Vitamini Ciltte Neye Yarar?
- A vitamini güneşin yaydığı zararlı UV ışınlarından cildimizi korur ve cildin yıpranıp zarar görmesini engeller.
- A vitamini tüketmek ciltte oluşan sivilce ve aknelerin oluşmasını engeller. Var olan sivilcelerin çoğalmadan hızlı bir şekilde geçmesine fayda sağlar.
- A vitamini tüketmek vücudumuzda zarar görmüş doku ve hücrelerin onarılmasında önemli rol oynar.
- A vitamini göz altında oluşmuş olan morlukların giderilmesini sağlayarak cildin daha aydınlık ve temiz görünmesinde oldukça fayda sağlar.
- A vitamini tüketmek dudak ve çevresinde oluşabilecek uçuk ve benzeri yaraların oluşmasını engeller.
- A vitamini kırışıkları gidermek için oldukça faydalıdır.
- A vitamini vücutta oluşan yaşlanma etkilerini yavaşlatmaya yardımcı olur.
- A vitamini vücuttaki nem dengesini sağlayıcı yapıya sahiptir.
A Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur?
A vitaminin birçok türü besinler yoluyla anılabilir. Hatta besinler yoluyla almak en etkili yoldur. Birçok hayvansal ve bitkisel gıda doğal olarak bu vitamini içerir. Fakat bitkisel kaynaklardan alacağınız vitaminler vücudunuzda çok daha kolay emilir ve kullanılır. Hayvansal gıdalardan aldığınız bu vitamini herkes aynı şekilde aktif hale getirmez. Genetik, beslenme alışkanlıklarınız, genel sağlığınız ve aldığınız ilaçlar bunu değiştirebilir. Bu nedenle yeterince vitamin aldığınızdan emin olmak istiyorsanız bitkisel kaynaklara daha fazla yönelebilirsiniz.
Hayvansal A Vitamini Kaynakları Nelerdir?
- Yumurta sarısı
- Sığır karaciğeri ve kırmızı et
- Tereyağı
- Tavuk ciğeri ve beyaz et
- Balıklar
- Peynirler ve yoğurt
- Süt
Bitkisel A Vitamini Kaynakları Nelerdir?
Bitkisel kaynaklardan alınan A vitamini vücutta daha kolay emilir ve aktifleşir. Bu nedenle yeterli miktarda aldığınızdan emin olmak için bitkisel vitamin kaynaklarını artırabilirsiniz.
Bunlar şöyle sıralanabilir:
- Tatlı patatesler
- Bal kabağı ve yeşil kabak
- Havuç
- Ispanak
- Beyaz lahana, kara lahana ve kıvırcık lahana
- Karahindiba
- Pazı
- Kırmızı biber
- Kavun
- Mango
- Börülce
- Taze ve kuru kayısı
- Brokoli
- Fasulye
- Antep fıstığı
A Vitamini Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
A vitamini eksikliği gelişmekte olan devletlerde yaygındır. Fakat bu vitamini içeren besin kaynaklarını düzenli olarak tüketerek bu risk ortadan kaldırılabilir. Vücudun sağlıklı işleyişi için gereklidir. Özellikle bebek gelişiminde büyük etkilere sahiptir. Eksikliği durumunda bir süre doktorun önerdiği takviyeleri kullanmak ve ardından bunu içeren besinleri daha çok tüketmek gerekir.
A vitamini eksikliğinin belirtileri:
- Gece körlüğü erken belirtiler arasındadır. İlerlemesiyle kornea puslu hale gelir ve hasarlar oluşabilir.
- Cilt sorunları artar, özellikle sivilce problemleri artabilir.
- Derinin kuruması, kabuklanma ve kalınlaşma görülebilir (diyabet hastalarının ayak altlarında görülene benzer bir deri görüntüsü).
- Bağışıklık sistemi zayıflar ve hasta daha sık enfeksiyon kapıp daha ağır atlatabilir.
- Bebek ve çocuklarda körlüğe neden olabilir. Dünya genelinde çocuklardaki önlenebilir körlüğün yaygın nedenlerinden biridir.
- Hamilelerde A vitamini eksikliği anemi (kansızlık) yapabilir, ölüme neden olabilir ve bebeğin sağlıklı gelişmesini engelleyebilir.
- Hasta ne kadar gençse belirtiler o kadar şiddetlidir. Özellikle çocuklardaki şiddetli eksikliklerde ölüm oranı %50’dir.
A vitamini eksikliğinin ilerlemesi belirtilerin şiddetlenmesine neden olur. Hamilelik dönemindeki kadınlar, kistik fibroz hastaları ve prematüre bebeklerde görülme olasılığı daha fazladır. Risk grubunda olanların aralıklarla doktora gitmeleri ve gerekiyorsa takviye kullanmaları önerilir. Bu vitaminin eksikliği ayrıca kızamık ve ishal gibi enfeksiyonlardan ölme riskini ve bunların şiddetini artırır. Bazı durumlarda kızamık hastalarının belirtilerini hafifletmek için vitamin takviyesi kullanılabilir.
A Vitamininin İyi Geldiği Hastalıklar Nelerdir?
Sağlık için en önemli vitaminlerden biri olan A vitamini vücudun sağlıklı işleyişini destekler. Yaygın tüketilen birçok besinden vücuda alınabilir. Genel sağlıklı durumu iyi kişiler çoğu zaman, sağlıklı bir beslenme rutini oluşturarak ihtiyacı kadar A vitamini alabilir. Aşırı almak ya da eksikliği sağlıksızdır.
A vitamininin iyi geldiği hastalıklar şöyledir:
- Makula dejenerasyonu: Yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan bu durum oldukça yaygındır. Araştırmalar yeterince A vitamini almanın bu riski %25 azaltabileceğini göstermiştir. Ayrıca hem çocuklarda hem yetişkinlerde başka bazı göz hastalıklarına karşı da korur.
- Bazı kanser türleri: Bazı vitamin öncülleri akciğer, mesane ve yumurtalık kanseri riskini azaltabilir. Fakat araştırmalar besinler üzerinden A vitamini alınmasıyla ilişkilidir. Takviyeler aynı sonucu vermeyebilir.
- Üreme sorunları: Sperm ve yumurta gelişiminde rol oynadığı için hem erkek hem kadınların üremesinde önemlidir.
- Bebeklerde gelişim bozuklukları: Hem anne karnında hem sonraki gelişim sürecinde yeterli vitamin alamayan bebeklerde gelişim bozuklukları görülür. Ayrıca ölüm oranları artar.
- Enfeksiyonlar: Bağışıklık sistemi için önemlidir. Eksikliği durumunda daha sık enfeksiyona yakalanma ve bunu daha şiddetli atlatma gibi sorunlar oluşabilir.
- Serbest radikal hasarı: Bu bir hastalık olmasa da hastalıklara yol açabilen bir durumdur. Bazı vitamin öncülleri antioksidandır ve serbest radikal hasarını azaltır.
A Vitamini Günlük Ne Kadar Alınmalıdır?
Günlük vitamin ihtiyacı yaşa ve cinsiyete göre değişir. Yeteri kadar vitamin almak sağlık için gerekli olsa da eksik veya fazla alınması sağlık sorunlarına yol açabilir. Birçok insan yeterli vitamini besinler yoluyla alabilir. Burada sağlıklı bir beslenme rutini takip etmek yeterli olur.
Aşağıda yaşa ve cinsiyete göre günlük vitamin ihtiyacını bulabilirsiniz:
- 1-3 yaş arası bebekler için günlük A vitamini ihtiyacı: 300 mcg ya da 1000 IU
- 4-8 yaş arası çocuklar için günlük A vitamini ihtiyacı: 400 mcg ya da 1,320 IU
- 9-13 yaş arası çocuklar için günlük A vitamini ihtiyacı: 600 mcg ya da 2000 IU
- 14 yaş üzeri ergenler ve yetişkin kadınlar için günlük A vitamini ihtiyacı: 700 mcg ya da 2310 IU
- 14 yaş üzeri ergenler ve yetişkin erkekler için A vitamini ihtiyacı: 900 mcg ya da 3000 IU
- Hamilelik döneminde günlük A vitamini ihtiyacı: 770 mcg ya da 2565 IU
- Emzirme döneminde günlük A vitamini ihtiyacı: 1300 mcg ya da 4300 IU
Hamilelik ve emzirme dönemlerinde birçok kadın vitamin takviyesine ihtiyaç duyar, bunun sizin için gerekli olup olmadığını doktorunuza danışabilirsiniz. Bunun dışında verilen değerler sağlıklı kişiler için besinlerden alınabilecek miktarlardır. Eğer takviye kullanıyorsanız günlük 10.000 IU’dan fazla vitamin almak A vitamini zehirlenmesine yol açabilir.
A Vitamini Fazla Alındığında Ne Olur?
- Fazla miktarda tüketilen A vitamini kişilerde baş ağrısına yol açabilmektedir.
- Vücutta fazla biriken A vitamini mide bulantısına sebebiyet verir.
- A vitamini fazla alındığı zaman istifra etmek mümkündür.
- Fazla miktarda tüketilen A vitamini bağ dönmesine sebep olabilir.
- Vücutta fazla biriken A vitamini görmede bulanıklıklara yol açabilmektedir.
- A vitamini fazla alındığı zaman bazı deri rahatsızlıkları meydana gelir ve deride kuruluk oluşabilir.
- Fazla miktarda tüketilen A vitamini saç dökülmesine neden olabilir.
- Gereğinden fazla alının A vitamini kişide yorgunluğa yol açabilir.
- Vücutta fazla biriken A vitamini karaciğerde yağlanmaya sebep olabilir.
- Fazla miktarda tüketilen A vitamini eklem ağrılarına sebebiyet verir.
- Fazla alınan A vitamini düzenli olarak fazla alınmaya devam ettiği takdirde karaciğerde oldukça kötü yan etkiler bırakabilir ve son evre olarak sirozun oluşmasına zemin hazırlayabilir.
Sık Sorulan Sorular
Günlük A Vitamini İhtiyacı Ne Kadardır?
Günlük olarak yetişkin bir erkeğin alması gereken maksimum değer ortalama olarak 900 mikrogram ( mcg) olarak bilinmektedir. Bu durum kadınlar için farklıdır. Yetişkin bir kadının günlük olarak alması gereken en yüksek A vitamini değeri ortalama olarak 700 mikrogram ( mcg) olarak bilinmektedir. Belirtilen miktarların üzerinde A vitamini tüketmek sağlık açısından oldukça zararlıdır.
Cilt İçin A Vitamini Ne İşe Yarar?
A vitamini vücudun ihtiyacı kadar karşılandığında özellikle cilt sağlığı için çok faydalıdır. Kuru ve hassas ciltlerde A vitamini cilt pullaşmasının önüne geçerek egzama gibi rahatsızlıkları önler. Sertleşmiş ve esnekliğini kaybetmiş cilt dokusunu yumuşatmaya yardımcı olan A vitamini aynı zamanda cildin doğal kolajen üretimini de destekler. Kırışıklıklar, lekeler ve kuruluklarla mücadelede A vitamini bir kurtarıcı rolü üstlenir.
