Diyabet Diyeti ve Diyabetik Beslenme

Diyabet Nedir?

Diyabet hastalarının yaşam kalitesi ve standartları sağlıklı beslenme alışkanlıklarına göre değişiklik gösterir. Diyabet diyeti ile yaşam standartlarını yukarı çekmeleri ise mümkündür. Diyabet hastalığı ile ilk kez Mısırda karşılaşılmıştır. Diyabet rahatsızlığı olan kişi için “O kadar susamıştı ki Nil nehrini içebilirdi” şeklinde hastanın susuzluk hissini belirtmişlerdi.

Diyabet vücutta çevresel veya genetik faktörlere bağlı olarak pankreastan insülinin salgılanamaması veya yeterince salgılanamaması durumuna bağlı olarak gelişmektedir.

Diyabet rahatsızlığı Tip 1 ve Tip 2 diyabet olarak ikiye ayrılmaktadır.

Tip 1 Diyabet Nedir?

İnsülin kullanmaya bağımlı olan kişilerde görülen diyabet rahatsızlığıdır. Genellikle Tip 1 diyabet çocuk yaşlarda görülmeye başlanmaktadır. Tedavi sürecinde hastanın vücudunda hiç insülin salgılanmadığı için dışarıdan insülin alması gerekmektedir. Sürecin sağlıklı beslenme ile de desteklenmesi şarttır. Tip 1 diyabet otoimmün bir hastalık çeşididir. Vücut bağışıklık sistemi ile ilgili ciddi bir problem yaşadıktan sonra insülin salgılayan hücreleri harap etmektedir. Bu hücre harabiyetinin ardından ise vücut %90 dolaylarında insülin üretemez hale gelmektedir. Bu durum şeker hastalarının genelinde %10-15 dolaylarında görülmektedir.

Tip 2 Diyabet Nedir?

Tip 2 diyabet toplumda daha sık karşılaşılan insüline bağımlı olmayan şeker hastalığıdır. Tip 2 diyabette vücutta insülin salgılanmaktadır. Ancak hücre reseptörleri bozulduğu için glikoz hücre içine alınamamakta ve buna bağlı olarak kandaki seviyesi yükselmektedir. Tip 2 diyabet genellikle yetişkin bireylerde ve aşırı kilo problemi olan kişilerde sık rastlanmaktadır. Tip 2 diyabet şeker hastalarının %80-85’lik kısmını oluşturmaktadır. Bu hastalık genellikle tansiyon, obezite, yüksek trigliserit seviyesi, göbek bölgesi yağlanma gibi problemleri olan sağlıksız yaşam biçimine sahip bireylerde görülen bir yaşam biçimi hastalığıdır.

Normal Kan Şekeri Değeri Hangi Aralıkta Olmalıdır?

Sağlıklı bireylerde açlık kan şekeri 70-100 mg/dl arasında olmalıdır. Açlık kan şekerini doğru ölçmek için 6-8 saat açlıktan sonra ölçüm yapmaya özen göstermelisiniz. En doğru açlık şeker ölçümünü sabah aç karnına yaptığınızda elde edeceksinizdir. Tokluk kan şekeri ise yemek yedikten 2 saat sonra bakılması gereken kan şekeri sonucudur. Tokluk kan şekeri yemek bitiminden 2 saat sonra değil ilk lokmanızı aldıktan 2 saat sonra ölçülmelidir. Tokluk kan şekeri 100-140 mg/dl arasında olmalıdır.

Ancak şeker hastasıysanız bu değerler sizde farklılık gösterebilmektedir. Açlık kan şekeriniz 90-130 mg/dl arasında, tokluk kan şekeriniz ise 160 mg/dl altında ise kan şekeri dengelidir.

Şeker Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

• Tip 1 genellikle genetik faktörlere bağlı görülmektedir. Ancak çevresel faktörler, inek sütü tüketimi ve enfeksiyon kaynaklı nedenlere bağlı olarak da nadiren de rastlanmaktadır.
• Tip 2 diyabet rahatsızlığı ise genetik faktörlere bağlı görülsede yanlış beslenme ve obezite kaynaklı görülme olasılığı oldukça yüksektir.
• Aşırı kilo alımı, yüksek trigliserit seviyesi Tip 2 diyabete yakalanma riskini arttırmaktadır. Bu nedenlere bağlı gelişen diyabet rahatsızlıkları tedavisinde kişiye uygun diyabetik diyetler uygulanarak kan şekerinin normal değer aralığına gelmesi hedeflenmektedir. Bu sayede hastalık erken teşhis aşamasında ilerlemeden diyet ile geri döndürülebilir ve kişi sağlığına kavuşur. Ancak diyet programına dikkat edilmediği takdirde hastalık ciddi boyutlara ulaşabilir.
• Diyabet hastalığı fazla kilolu olan, kandaki yağ miktarı fazla olan, hareketsiz yaşam tarzı süren, yüksek tansiyonu olan, göbek bölgesi yağlanan, ailesinde şeker hastalığı olan kişilerde görülme olasılığı oldukça fazladır.

Kan şekerinizin hangi seviyede olduğunu biliyor musunuz? HEMEN ÖĞRENİN!

Şeker Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Şeker hastalığının (diyabet) belirtileri tipine göre farklılık gösterebilir. İşte yaygın belirtiler:

Tip 1 Diyabet:

• Aşırı susama (polidipsi)
• Sık idrara çıkma (poliüri)
• Açlık hissi ve kilo kaybı
• Yorgunluk ve halsizlik
• Bulanık görme
• İştah artışı
• Ciltte kuruluk ve kaşıntı
• Yara iyileşmesinde gecikme
• İdrarda keton (asit) bulunması

Tip 2 Diyabet:

• Aşırı susama ve sık idrara çıkma
• Yorgunluk ve halsizlik
• Bulanık görme
• İştah artışı veya azalması
• Yavaş yara iyileşmesi
• Ellerde ve ayaklarda karıncalanma veya uyuşma (nöropati)
• İştahsızlık ve kilo kaybı (bazen)
• Enfeksiyonlara yatkınlık

Diyabet Tedavisi Nasıl Olur?

• Beslenme ve Diyet Kontrolü: Karbonhidrat alımını dengelemek, lifli gıdalar tüketmek, düşük glisemik indeksli yiyecekleri seçmek etkili olacaktır.
• Egzersiz: Düzenli fiziksel aktivite, insülin hassasiyetini artırır ve kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutmada yardımcı olabilir.
• İlaçlar: Tip 2 diyabet hastalarında, beslenme ve egzersiz ile yeterli kontrol sağlanamıyorsa, oral antidiyabetik ilaçlar veya insülin kullanımı gerekebilir.
• İnsülin Tedavisi: Tip 1 diyabet veya ileri tip 2 diyabet hastalarında, vücuda dışarıdan insülin verilmesi gerekebilir.
• Kan Şekeri İzlemi: Glukoz seviyelerini izlemek, diyabetin yönetiminde önemlidir. Kan şekeri izleme cihazları kullanarak günlük izleme yapılabilir.
• Kilo Kontrolü: Diyabetli kişilerde kilo kontrolü, kan şekeri seviyelerini düzenlemeye yardımcı olabilir.
• Düzenli Sağlık Kontrolleri: Diyabet komplikasyonlarını izlemek için düzenli doktor kontrolleri önemlidir.

Beslenme, diyabetik ilaçların kullanımı ve şeker takibi konusunda diyabet vakıflarından da eğitim desteği alınabilmektedir.

Diyabet Hastalarına Tavsiye Edilen Yiyecekler Nelerdir?

Diyabet diyetinde, kan şekerini aniden yükselten yiyeceklerden uzak durmak gerekir. Aslında bu diyet her insan için sağlıklı bir beslenme düzenidir. Aşağıda diyabet hastalarının tüketmesi önerilen besin gruplarını ve örnekleri bulabilirsiniz:

Sağlıklı Karbonhidratlar

Tüm karbonhidratları kesmenize gerek yoktur. Bunların sağlıklı olanlarını aşırıya kaçmadan tüketmeniz gerekir:

• Meyveler
• Sebzeler
• Tam tahıllar
• Fasulye ve bezelye gibi baklagiller
• Süt ve peynir gibi süt ürünler (mümkünse az yağlı)

Lifli Besinler

Lifli besinler uzun süre tok kalmanızı sağlar, sindirim sistemini düzenler ve kan şekerini aniden yükseltmez. Bu nedenle diyabet hastaları için vazgeçilmezdir:

• Tam tahıllar (yulaf gibi)
• Bulgur, bakla
• Sebzeler (ıspanak, havuç, lahana, brokoli, bezelye, enginar gibi mevsim sebzeleri)
• Meyveler (elma, armut, erik, şeftali ve diğer mevsim meyveleri)
• Fındık, ceviz gibi kuruyemişler

Balık ve Deniz Mahsulleri

Haftada en az iki kez balık yemeniz önerilir. Somon, uskumru, ton balığı ve sardalya gibi balıklar, kalp hastalığını önleyebilecek omega-3 yağ asitleri bakımından zengindir. Uskumru gibi yüksek cıva içeren balıklardan ve kızarmış balıklardan kaçının. Bunları ızgara, buğulama ya da fırında pişirebilirsiniz.

Sağlıklı Yağlar

Katı yağlar, et yağları ve kızartma usulü pişirilmiş yemekler sizin için uygun değildir. Bunların yerine sağlıklı yağları koyabilirsiniz. Bazı sağlıklı yağlar kolesterolünüz için iyidir. Fakat yine de aşırı miktarda yağ kullanmamanız gerekir. Bunlar:

• Zeytinyağı
• Fındık yağı
• Fıstık yağı
• Kanola ve avokado yağı

Şeker hastalığına iyi gelen besinler nelerdir?

Diyabette Yasak Besinler Nelerdir?

 Kan şekerinizi çok hızlı yükselttiği için kaçınmanız gereken besinler:

• Beyaz unla yapılmış tüm tarifler (beyaz ekmek, makarna, beyaz unlu tatlılar, kurabiyeler, kekler bunun içindedir.
• Beyaz un yerine sağlıklı malzemelerle tarifler hazırlayabilirsiniz.)
• Pirinç
• Şeker (beyaz şeker, rafine şeker, şekerli içecekler, kola, enerji içecekleri vs.) en temel kaçınılması gereken üründür. Günde kadınlar için 6, erkekler için 9 küçük çay kaşığı şekerden fazlası zararlıdır.
• Patlamış mısır
• Kavun ve ananas gibi yüksek şeker içeren meyveleri daha az tüketebilirsiniz.
• Diyabet, tıkalı ve sertleşmiş arterlerin gelişimini hızlandırarak kalp hastalığı ve felç riskinizi artırır.

Diyabet Hastaları için Kan Şekerini Düzenleyen Gıdalar Nelerdir?

Diyabet hastalarının beslenme düzeni tamamen kan şekerini düzenlemeye yöneliktir. Zararlı karbonhidratları azaltmak, katı ve trans yağları azaltmak ve öğünleri düzenli yemek bunun için temeldir. Bazı gıdalar kan şekerini kontrol altına tutarken sağlıksız yemeklerin de yerine geçer. Fakat sağlıksız alternatifleri tüketmeye devam ederken bunları yanına eklemek çözüm değildir. Kaçınmanız gereken besinlerin yerine aşağıdakileri koyabilirsiniz:

• Deniz Ürünleri ve Balıklar

  Somon, sardalye, ringa balığı, hamsi ve uskumru, ton balığı kalp sağlığı için büyük faydaları olan omega-3 yağ asitleri DHA ve EPA’nın harika kaynaklarıdır. Bu yağlardan düzenli olarak yeterince almak, özellikle kalp hastalığı ve felç riski yüksek olan diyabetli kişiler için önemlidir. Haftada 1-2 kez balık tüketebilirsiniz. Fakat yağda kızartmamanız önerilir.

• Yeşil Yapraklı Sebzeler

  Yeşil sebzeler son derece besleyicidir ve kalorisi düşüktür. Ayrıca sindirilebilir karbonhidratlar veya vücut tarafından emilen karbonhidratları çok düşüktür. Bu nedenle kan şekeri seviyelerini yükseltmezler. Ispanak, lahana, maydanoz ve diğer yeşil yapraklı sebzeler, C vitamini de dahil olmak üzere birçok vitamin ve mineral için iyi kaynaklardır.

• Yumurta

  Yumurta uzun süre tok kalmanızı sağlar ve kalp sağlığı için de iyidir. Yumurtalar iltihabı azaltır, insülin duyarlılığını iyileştirir, iyi kolesterolü artırır. Fakat aşırı değil yeterli tüketmek gerekir. Günde 2 yumurta yiyebilirsiniz.

• Baklagiller

  Taze fasulye, kuru fasulye, mercimek ve diğer tüm baklagiller diyabet için iyidir. Bunlar kan şekerini aniden yükseltmez, sizi uzun süre tok tutar. Kalp hastalıklarını önlemek için de iyi bir alternatiftir. Fasulye, B vitamini, faydalı mineraller (kalsiyum, potasyum ve magnezyum) ve lif açısından zengin bir baklagil türüdür.

• Yoğurt

  Süzme olmayan yoğurtlar diyabetler için faydalıdır. Her gün bir yemek yanına ya da ara öğün olarak tüketebilirsiniz. Bazı araştırmalar, yoğurt gibi belirli süt ürünlerini yemenin kan şekeri yönetimini iyileştirebileceğini ve belki de kısmen içerdiği prebiyotikler nedeniyle kalp hastalığı risklerini azaltabileceğini göstermektedir.

Şeker Hastalarında Öğün Sıklığı Ne Olmalıdır?

Düzenli olarak belirlenen zamanlarda yemek önemlidir. Düzenli bir yemek programını sürdürdüğünüzde, vücudunuz kan şekeri seviyelerini ve kilonuzu daha iyi düzenleyebilir. Her öğün için orta ve tutarlı porsiyon boyutlarını hedefleyebilirsiniz. İnsülin kullanan Tip 1 ve Tip 2 şeker hastaları 3 öğünü, belli saatlerde yemelidir; kahvaltı, öğlen yemeği ve akşam yemeği. Bunlara ek olarak küçük ara öğünlere ihtiyaçları olabilir. Bunlar da 3 ara öğün şeklinde olur ve kahvaltı ile öğle yemeği arasında 1 ara öğün, öğle ile akşam yemeği arasında 1 ara öğün ve gece yatmadan önce 1 ara öğün şeklindedir.

İnsülin kullanıyorsanız enjeksiyondan sonra hemen yemek yanlıştır. Bunun yerine 30 dakika bekledikten sonra yemeniz gerekir. Düzenli olarak küçük öğünler yiyebilirsiniz. Günde 3 ana öğün ve 3 ara öğün yeterlidir. Düzenli yemek, porsiyonlarınızı kontrol altında tutmanıza yardımcı olacaktır. Güne güzel bir kahvaltıyla başlamak yararlıdır. Sabit kan şekeri seviyelerinin yanı sıra enerji sağlayacaktır.

Şeker Hastaları Nasıl Zayıflar?

• Dengeli Beslenme: Karbonhidratları dengelemek, lifli gıdaları tercih etmek ve düşük glisemik indeksli besinlere odaklanmak kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutar.

• Porsiyon Kontrolü: Porsiyonları küçültmek, gereksiz kalori alımını azaltabilir.

• Sağlıklı Yağlar: Doymuş yağlardan kaçınmak, sağlıklı yağları (zeytinyağı, avokado) tercih etmek önemlidir.

• Protein Tüketimi: Dengeli protein alımı tokluk hissini artırabilir ve kas kaybını önleyebilir.

• Düzenli Öğünler: Düzenli aralıklarla yemek yemek, kan şekeri seviyelerini dengelemeye yardımcı olabilir.

• Karbonhidrat Sayımı: Diyabetikler için karbonhidrat sayımı yapmak, insülin veya ilaç dozlarını düzenlemek için yardımcı olabilir.

• Fiziksel Aktivite: Düzenli egzersiz, kilo kaybını destekler, insülin hassasiyetini artırır ve genel sağlık üzerinde olumlu etkiler sağlar.

• İlaç ve Tedavi Ayarları: Diyabet ilaçları veya insülin dozları, kilo kaybı sürecine uygun şekilde doktorun gözetiminde ayarlanmalıdır.

• Hedef Odaklı Yaklaşım: Sağlıklı kilo kaybı hedefleri belirlemek, motivasyonu artırabilir.

Kilo Vermem Diyabetimi Etkiler Mi?

Tanı konulmamış insanların vücut ağırlığının %7’sini vermesi diyabet riskini yarı yarıya azaltır.

Fazla kiloları vermek hem kan şekerinizi düzenlemeye hem de kalp damar hastalıklarını önlemeye yardımcıdır. Sağlıklı kilonuza yaklaştığınızda, pankreas vücudun insülin ihtiyacına daha iyi ayak uydurabilir. Bazı durumlarda, kilo kaybı kan şekerini normal seviyeye getirmek için yeterlidir, bu da diyabeti ortadan kaldırır.

Kan şekerinizi tamamen normale döndürmese bile, şeker hastalığını kontrol altına almak için insülin tedavisi veya diğer ilaçlara olan ihtiyacınızı azaltabilir. Ayrıca kalp problemleri, böbrek hastalığı ve sinir hasarı gibi diğer ciddi diyabet komplikasyonları riskinizi de azaltır. Fakat bunlar fazla kiloya sahipseniz geçerlidir. Eğer sağlıklı kilodaysanız aşırı kilo vermeniz önerilmez. Kaldı ki şeker hastalarının birçoğunda teşhis koyulurken fazla kilo problemi vardır.

Diyabet Diyeti Nasıl Olmalıdır?

• Diyabet hastaları sadece proteine dayalı bir beslenme programı uygulamamalıdır. Günlük alınan enerjinin karbonhidrat, yağ ve proteinden gelen yüzdesi kişiye uygun ayarlanmalıdır.
• Diyabetik diyet programları 3 ana 2 veya 3 ara öğünden oluşmalıdır. Ara öğün sayısı kişinin ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmelidir.
• Ana öğünlerde kalsiyum kaynaklı ayran, yoğurt, cacık gibi besinlerin tüketimi kan şekeri dengesini sağlamak ve ani düşme ve yükselmeleri önlemek açısından çok önemlidir.
• Diyabet hastalarının ekmek seçimi yaparken beyaz ekmek yerine tam tahıllı, tam buğday gibi glisemik indeksi düşük ekmek çeşitlerinden tercih etmeleri gerekmektedir.
• Öğünlerde yeterli lif, vitamin ve mineral alabilmek açısından salata tüketmeye özen gösterilmelidir.
• Kızartılmış besinler, katı yağlar, paketli gıdaların tüketiminden olabildiğince kaçınılmalıdır.
• Gün içerisinde mutlaka 2-3 ltre su içilmelidir.
• Gün içerisinde tatlı ihtiyacınız çok olursa bunu önlemek adına sularınıza, çaylarınıza ve tükettiğiniz yoğurdunuzun içerisine tarçın ekleyerek şeker isteğinizi azaltabilirsiniz.
• Salam, sosis, sucuk gibi şarküteri ürünlerinin tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Tatlı, bisküvi, pasta, kek, börek, simit gibi beyaz unla yapılmış basit şeker içeriğine sahip besinlerin tüketiminden kaçınılmalıdır.

5 Günlük Diyabet Diyet Listesi

Kahvaltı

• 1 adet haşlanmış yumurta
• 1-2 dilim az yağlı beyaz peynir
• Mevsim yeşillikleri
• 2 adet ceviz içi veya 5-6 adet tuzsuz zeytin
• 2 ince dilim tam tahıllı ekmek

Ara Öğün

• 1 porsiyon meyve
• 5-6 adet çiğ badem/ çiğ fındık

Öğle Yemeği

• 1 porsiyon zeytinyağlı sebze yemeği
• 4 yemek kaşığı yoğurt
• Bol yeşillik ile yapılmış mevsim salata
• 1 ince dilim tam tahıllı ekmek

Ara öğün

• 4 yemek kaşığı yoğurt
• 1 çay kaşığı toz tarçın
• 2 yemek kaşığı yulaf ezmesi
• 5-6 adet çiğ badem

Akşam Yemeği

• 100 -120 gram fırında/ızgara/haşlama et/tavuk/balık/köfte
• 1 bardak ayran veya 1 kase yoğurt
• Bol yeşillikli mevsim salata
• 1 ince dilim tam tahıllı ekmek veya 1 orta boy kepçe çorba

Uyumadan 2 Saat Önce

• 1 bardak süt veya kefir

Bu diyet programı örnek bir listedir. Kişinin ihtiyaçları doğrultusunda porsiyonlar değişkenlik gösterebilir. Bu yüzden uygulamadan önce diyetisyeninize danışmayı ihmal etmeyiniz.

Diyabet Diyeti Hakkında Sık Sorulan Sorular