Fosfor Eksikliği ve Yüksekliği

Doğanın temel yapı taşlarından biri olan fosfor, hem bitkilerin hem de hayvanların yaşam döngüsünde kritik bir rol oynar. Ancak, fosfor seviyelerindeki dengesizlikler, insan sağlığı üzerinde ciddi etkilere yol açabilir. Fosfor eksikliği, enerji üretiminden kemik sağlığına kadar pek çok sistemi etkilerken; fosfor fazlalığı, kardiyovasküler hastalıklardan böbrek sorunlarına kadar çeşitli riskler taşır. Bu yazıda, vücudumuzdaki bu hayati mineralin dengesini nasıl koruyabileceğimizi ve eksiklik ya da fazlalık durumunda neler yapmamız gerektiğini keşfedeceğiz. Hazırsanız, fosforun gizemli dünyasına birlikte adım atalım!

Fosfor Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?

Fosfor eksikliği nadir görülen bir eksikliktir. Ancak hayati seviyelerde düşük olduğunda belirti gösterebilir. Kötü diyetler veya yeme bozuklukları bu eksikliğe katkıda bulunabilir. Seviyelerin düşmesine neden olan diğer tıbbi durumlar diyabet, kalıtsal bozukluklar ve aşırı alkol tüketimi sebebiyledir.

Hipofosfatemi (Düşük Fosfor Seviyesi), kandaki anormal derecede düşük fosfat seviyesi anlamına gelmektedir. Hafif hipofosfatemisi olan birçok insanın eksikliğe dair semptomları yoktur. Fosfat seviyeleriniz çok düşene kadar belirtiler görünmeyebilir.

Semptomlar meydana geldiğinde şunları içerebilir:

• Kas Güçsüzlüğü
• Yorgunluk
• Kemik ağrısı
• Kemik kırıkları
• İştah kaybı
• Sinirlilik
• Uyuşma
• Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
• Yavaş büyüme ve çocuklarda normal boydan daha kısa kalma
• Diş çürüğü veya geç oluşan bebek dişleri (ailesel hipofosfatemide)

Fosfor eksikliği, çocuklarda raşitizm ve yetişkinlerde osteomalazi gibi kemik hastalıklarına neden olabilir. Yanlış fosfor ve kalsiyum dengesi osteoporoza neden olabilir.

Fosfor Eksikliğinde Görülen Hastalıklar

Hipofosforemi (Fosfor Eksikliği), kandaki düşük fosfat seviyelerini tanımlayan bir durumun adıdır. Hipofosforemi, bağırsaktan kan dolaşımına yeterli derecede mineral emilmediğinde veya idrarda çok fazla fosfor bulunduğunda ve kanda düşük seviyelerde fosfor bırakıldığında ortaya çıkar.

Akut hipofosforemi: Akut hypophosphatemia kandaki fosfat seviyesi aniden tehlikeli bir şekilde düşer. Mineral seviyesindeki bu ani düşüş anormal bir kalp ritmine ve hatta ölüme neden olabilir. Vücut belirli bozukluklardan iyileşme sırasında büyük miktarlarda fosfat kullandığından, aşağıdaki koşullardan iyileşen insanlarda akut hipofosforemi oluşabilir:

• Diyabetik ketoasidoz
• Ciddi lekeler
• Kronik hipofosforemi: Kronik hipofosfatemide, kandaki fosfat seviyesi zamanla azalır. Kronik hipofosfatemi hızlı gelişir çünkü çok fazla fosfat atılımı sonucu ortaya çıkar.
• Hiperparatiroidizm
• Kronik ishal

Hipofosforemi belirtileri sadece kandaki fosfor seviyesi çok düşük olduğunda ortaya çıkar. Çok ileri seviyelerde kas zayıflığı gelişir, bunu sersemleme veya koma gibi sağlık sorunları izler. Hafif kronik hipofosforemi sonucunda kemikler zayıflayabilir, bu da kemik ağrısı ve kırıklarına neden olabilir. İnsanlar zayıflayabilir ve iştahlarını kaybedebilir. Düşük seviyelerde kalsiyum ve D vitamini ile çakışan yetersiz fosfor, uzun süre daha zayıf ve daha kırılgan kemiklere yol açabilir.

Fosfor Eksikliği Nasıl Giderilir?

Fosfor eksikliğini gidermek için, protein açısından zengin gıdalar et, kümes hayvanları, balık, yumurta, süt ürünleri, fındık ve baklagiller gibi iyi fosfor kaynakları ile beslenebilirsiniz. Diğer fosfor kaynakları arasında tam tahıllar, sert patatesler, kurutulmuş meyveler, sarımsak, karanfil ve gazlı içecekler bulunur.

Çoğu insanın fosforu takviye şeklinde alması gerekmez. Genellikle gıda tüketimleri vücuda yeterince fosfor sağlar. Bununla birlikte, fosfor eksikliğiniz olduğundan şüpheleniyorsanız, ilk önce doktorunuza başvurmanız gerekir. Çünkü vücudunuzun fosfor depolama yeteneğini etkileyen başka bir durumunuz olabilir. Bu durumun tedavisi ve sağlıklı bir diyet uygulamak, fosfor seviyelerinizin normale dönmesine yardımcı olabilir.

Bazı insanlar fosfor seviyelerini düzenlemek için takviyeye ihtiyaç duyarlar. Takviyeler sadece tıbbi gözetim altında alınmalıdır çünkü fosfor fazlalığının sağlık üzerinde de olumsuz etkileri olabilir. Ne kadar alacağınızın doktorunuz tarafından belirlenmesi gerekir.

Fosfor Eksikliği İçin Ne Yemeli?

Kalsiyum ile birlikte fosfor da, kemiklerinizin olabildiğince sağlıklı olmasını sağlamak için almanız gereken en önemli minerallerden biridir. Kemik gelişimi ile ilgili muhtemelen kalsiyumun önemini duymuşsunuzdur fakat fosforunkini duymamış olabilirsiniz. Kemiklerinizi korumanın dışında, vücudunuzun sağlıklı kalmasına yardımcı olmak için fosforun yaptığı çeşitli görevler vardır.

Fosfor, süt ve süt ürünleri ve et gibi proteinli gıdalarda ve fasulye, mercimek, fındık gibi alternatiflerde de yüksek miktarlarda bulunur. Özellikle de tam tahıllı gıdalar bolca fosfor sağlar. Fosfor sebze ve meyvelerde az miktarda bulunur. Fosfor düzenli olarak tüketildiğinde yararlı olsa da, yapay katkı maddelerinden çok fazla almak sağlığınız için kötü olabilir. Böbrek hastalığı olan kişilerin de fosfor takviyelerinde alımlarını sınırlamaları gerekir.

Bununla birlikte, fosforca zengin yiyeceklerin tümü sağlıklı bir diyetin parçası olmayabilir. Örneğin, işlenmiş gıdaların çoğu yüksek miktarda bu fosfor içermektedir. Diyetinizde daha fazla fosfor alımı gerekiyorsa bir diyetisyene başvurabilirsiniz.

Fosfor değeri yüksek olan yiyecek ve içecekler şöyledir:

İçecekler:

• Mayalı içecekler
• Kakao veya çikolatalı içecekler
• Kolalar
• Süt katkılı içecekler
• Buzlu çaylar
• Süt

Mandıra Ürünleri:

• Peynir
• Muhallebi ve puding
• Dondurma
• Yoğurt
• Kremalı çorbalar

Yiyecekler:

• İstiridyeler
• Sardalya
• Balık yumurtası
• Yumurtalar
• Fındık ve baklagiller
• Sığır karaciğeri
• Somon
• Çikolata ve şekerleme
• Karamelli şeker
• Yulaf kepeği
• Pizza
• Kepekli tahıllar
• Patatesler
• Kurutulmuş meyveler
• Sarımsak

Fosfor Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

İhtiyacından daha fazla fosforun vücutta birikmesi durumuna hiperfosfatemi adı verilir. Bu durum bazı belirtilerle kendini belli etmektedir. Bu belirtiler kimi zaman günlük yaşamı aksatabilecek boyutlara ulaşabilir. Fosfor yüksekliği belirtileri arasından bir ya da bir kaçını gösteren hastaların mutlaka bir uzmanla görüşmeleri tavsiye edilir.

• Kişide hormonal birtakım dengesizlikler meydana gelebilir.
• Böbrek işlevlerinde bozulmalar görülebilir.
• Kemik ve diş hassasiyetine bağlı hastalıklar ortaya çıkabilir.
• Sindirim sisteminde bozulmalar yaşanabilir.
• Tiroid bezi işlevlerinde bazı sorunlar oluşabilir.
• Damar hassasiyeti yaşabilir, damarlarda yıpranmalarla karşılaşılabilir.
• Ölüm riskini meydana getirecek birtakım sağlık problemleri yaşanabilir.
• Kan ve dokularda kalsiyum-fosfor taşı oluşumu ve kalp krizi, inme ve felç riski fosfor yüksekliği belirtileri arasında gösterilebilir.

Fosfor Yüksekliği Nasıl Düşürülür?

Vücudun olağan fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için gerekli minerallerden birisi olan fosfor, vücutta fazla bulunduğunda bazı sağlık problemlerine yol açabilmektedir. Bu gibi durumlarda uzmanlar, hastaların vücutlarında bulunan fosfor yüksekliğini düşürebilmek için birtakım tavsiyelerde bulunurlar. Bu tavsiyelere kısaca bir göz atmak gerekirse;

• İlk olarak fosfor yüksekliği yaşayan bireylerde bu durumun sebebi araştırılmalıdır.
• Eğer bir problem sebebiyle fosfor yükselmesi yaşanıyorsa buna uygun tedavi yöntemlerinden biri seçilmelidir.
• Gerekli durumlarda kalsiyum içeren gıda takviyeleri, alüminyum hidroksit içeren bazı ilaçlar ve idrar sökücüler hastaya verilmelidir.
• Mineral ve fosfor bakımından zengin olan yumurta, karaciğer, patates, süt ve fasulye gibi gıdalar fosfor yüksekliği yaşayan hastalar tarafından mümkün olduğunca az tüketilmelidir.

Fosfor Yüksekliği Neden Olur?

Hiperfosfatemi olarak adlandırılan vücutta yoğun miktarda fosfor birikmesi farklı pek çok sebepten kaynaklanıyor olabilir. Fosfor yüksekliği ve buna bağlı olarak oluşan hastalıkların en önemli sebepleri aşağıda listelenmiştir.

• Kalsiyum ve magnezyum yetersizliği
• İhtiyaçtan fazla alınan D vitamini
• Yüksek keton seviyesine bağlı olarak kanın asidik hale gelmesi
• Diyabetik ketoasidoz
• Bazı böbrek hastalıkları
• Karaciğer rahatsızlıkları
• İltihaplı hastalıklar
• Paratiroit bezlerinin normalden az çalışması ve buna bağlı olarak yaşanan hipoparatiroidizm
• Kas dokularının ani yıkımı
• Kemoterapi hastalarının kullandığı birtakım ilaçlar
• İhtiyaç dışında vücuda alınan takviye gıdaları
• Beslenme yoluyla vücuda gereğinden fazla alınan fosfor minerali fosfor yüksekliği sebeplerinden en çok karşımıza çıkanlar arasında yer almaktadır.

Fosfor Yüksekliği Zararları Nelerdir?

İnsan vücudunda kalsiyumdan sonra en çok bulunan kimyasal element olan fosfor, bazı durumlarda gereğinden fazla bir şekilde vücutta birikebilir. Bu duruma hiperfosfatemi adı verilir ve dikkat edilmediği takdirde bazı olumsuz durumlara sebebiyet verebilir. Vücutta ihtiyaçtan fazla bulunan fosfor yüksekliği zararları ise şu şekildedir;

• Yüksek miktarda vücutta fosfor bulunması eklem-kas ağrılarına ve kas güçsüzlüğüne sebep olabilir.
• Göz hassasiyetleri ile birlikte gözlerde kaşıntı ve gözün kanlanması ortaya çıkabilir.
• Daha ileri seviyedeki hastalarda fosfor yüksekliği zararları kabızlık, kusma, ishal ve bulantı gibi durumlarla kendini gösterebilir.
• Kronik böbrek rahatsızlıklarına ve kemik bozukluklarına ortam hazırlayabilir.
• Özellikle çocuklarda büyüme ve gelişmenin yavaşlamasına ve renal raşitizme sebep olabilir.

Kanda Fosfor Değeri Kaç Olmalı?

Vücudun ihtiyaç duyduğu ve kanda bulunması gereken fosfor miktarı her yaş grubu için farklı değerler almaktadır. Bebeklikten yetişkinliğe doğru giderek artan bu miktarlara örnek vermek gerekirse;

• 0-6 ay arası bebeklerde 100mg/gün
• 7-12 ay arası bebeklerde 275mg/gün
• 1-18 yaş arası çocuklarda 500mg/gün
• 19 yaş üstü kişilerde 700mg/gün

olarak değer alması beklenmektedir.

Sık Sorulan Sorular